ابزار هدایت به بالای صفحه

علامه حسن حسن زاده آملی ، روحانی مجتهد، عارف و فیلسوف متأله، می فرماید: عرفان اصیل ، منطق وحی به نام قرآن کریم است چه اینکه قرآن صورت کتبیه ی انسان کامل است چنان که عالَم صورن عینیه ی اوست .

** توحید، مقدمه ی معرفت نفس

مصحف کریم را گشودیم سوره یوسف از زبان حضرت یعقوب(ع) آمد: 'ولا تیأسو من روح الله' اهم مطالب در طلیعه امر دو چیز است یکی توحید و دیگر معرفت نفس که تواند مظهر اتَمّ وی گردد.

اما توحید؛ این که سالک با قدم معرفت به جایی رسد که جمع بین تفرقه و جمع کند، و تنزیه از تنزیه و تشبیه نماید. همانطور که کشاف حقایق، امام بحق ناطق، حضرت جعفر صادق(ع) فرموده است: 'الجمع بلا تفرقه زندقه ، و التفرقه بدون الجمع تعطیل، والجمع بینهما توحید'. و این توحید حقیقی اسلامی است و کلام وحی بدان ناطق است که 'هوالاول و الآخر و الظاهر و الباطن'.

در بیان آن به تمثیلی اکتفا می کنیم- خاک بر فرق من و تمثیل من-: در عالم رؤیا آنچه که مشاهده می گردند همه از منشئات نفس اند پس قائم به نفس و از شئون وی اند، و چون نفس موجود حی مُدرک عالم بذات خود است شئون او نیز با همه کثرتی که دارند حی و مُدرک اند و درواقع یک حقیقت بنام نفس است که به صُور کثیره درآمده است و خود با این که همه است فوق همه است.

این کثرت صُوَر ، منافی با وحدت شخصیه نفس نیست بلکه هرچه صور بیشتر باشد دلالت بر قوّت وحدت نفس می کند. و نفس بر جمیع این صور کثیره قاهر است و همه آنها مقهور وی، پس نفس هر یکِ آنها است که جز شئون نفس نیستند، و هیچیکِ آنها نیست که نفس در حد هیچیک محدود نیست.

پس نفس را با هر یک از این منشئاتش جمع کردی و از هر یک تفرقه نمودی. و نیز نفس را فقط مجرد ندانستی که از کثرت، تنزیهش کنی و او را در هیچ صورتی از صور کثرت مقید نکرده ای تا قائل به تشبیه بوده باشی بلکه او را از این تنزیه و تشبیه تنزیه نمودی، کثرت غیرمتناهی نظام هستی شئون ذاتیه حق تعالی اند و مَن عَرَف نفسه فَقَد عَرف ربّه.